Μετά από 30 χρόνια ανάπτυξης, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ESA) ετοιμάζεται να γράψει ιστορία, εκτοξεύοντας στο Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ISS) ένα σύστημα ατομικών ρολογιών υπέρ-υψηλής ακρίβειας, με σκοπό να αποδείξει — με πρωτοφανή πειραματική ακρίβεια — μία από τις πιο θεμελιώδεις θεωρίες της φυσικής: τη γενική θεωρία της σχετικότητας του Άλμπερτ Αϊνστάιν.
Η αποστολή αυτή, υπό το όνομα ACES (Atomic Clock Ensemble in Space), δεν αποσκοπεί μόνο στην επιβεβαίωση της χρονικής διαστολής λόγω βαρύτητας, αλλά και στη συλλογή πολύτιμων δεδομένων για τη συμπεριφορά των φυσικών σταθερών, την πιθανή αλληλεπίδραση της σκοτεινής ύλης με τον χρόνο και τη βελτίωση του συγχρονισμού του παγκόσμιου χρόνου.
Η θεωρία πίσω από το πείραμα
Σύμφωνα με τον Αϊνστάιν, η βαρύτητα καμπυλώνει τον χωροχρόνο, με αποτέλεσμα ο χρόνος να κυλά με διαφορετικούς ρυθμούς ανάλογα με την ένταση του βαρυτικού πεδίου. Σε πειράματα στη Γη, έχει ήδη αποδειχθεί ότι ένα ρολόι στην κορυφή ενός βουνού «τρέχει» ελάχιστα γρηγορότερα απ’ ό,τι ένα άλλο στο επίπεδο της θάλασσας.
Η αποστολή ACES θα εξετάσει το φαινόμενο αυτό σε ακραίες συνθήκες, σε τροχιά 400 χιλιομέτρων πάνω από τη Γη, όπου το βαρυτικό πεδίο είναι πολύ ασθενέστερο. Εκεί, τα ρολόγια του ACES θα συγκριθούν με τα πιο ακριβή ατομικά ρολόγια στη Γη, δημιουργώντας ένα παγκόσμιο δίκτυο συγχρονισμού.
Οι πρωταγωνιστές: PHARAO και SHM
Η «καρδιά» του ACES αποτελείται από δύο συμπληρωματικά ατομικά ρολόγια:
- PHARAO (Projet d’Horloge Atomique à Refroidissement d’Atomes en Orbite), που κατασκευάστηκε από τη γαλλική διαστημική υπηρεσία CNES. Είναι ρολόι καισίου το οποίο χρησιμοποιεί λέιζερ για να ψύξει τα άτομα καισίου σχεδόν στο απόλυτο μηδέν (-273°C). Αυτή η βαθιά ψύξη επιτρέπει εξαιρετικά ακριβείς μετρήσεις χρόνου, ενώ το μικροβαρυτικό περιβάλλον της τροχιάς επιτρέπει στα άτομα να «αιωρούνται» περισσότερο στον χώρο μέτρησης.
- SHM (Space Hydrogen Maser), ένα ενεργό μαζερ υδρογόνου, κατασκευασμένο από τη Safran Time Technologies στην Ελβετία. Το SHM διακρίνεται για τη βραχυπρόθεσμη σταθερότητά του και είναι δέκα φορές πιο σταθερό από τα παρόμοια συστήματα που χρησιμοποιούνται στους δορυφόρους Galileo.
Ο συνδυασμός αυτών των δύο τεχνολογιών θα προσφέρει μια χρονοσήμανση με ακρίβεια ενός δευτερολέπτου κάθε 300 εκατομμύρια χρόνια.
Πέρα από τη σχετικότητα: Νέοι επιστημονικοί ορίζοντες
Το ACES δεν σταματά στην επιβεβαίωση της σχετικότητας. Με τη συνεχή συλλογή δεδομένων για 2,5 χρόνια, θα επιδιώξει:
- Τη μέτρηση διαφορών βαρυτικού δυναμικού μεταξύ ηπείρων, που μπορεί να έχει γεωφυσικές και τεχνολογικές εφαρμογές.
- Την εξέταση του αν οι παγκόσμιες φυσικές σταθερές είναι όντως… σταθερές ή αν μεταβάλλονται με τον χρόνο.
- Την ανίχνευση πιθανής επίδρασης της σκοτεινής ύλης στον χρόνο, εάν αυτή επηρεάζει τη συμπεριφορά των ατομικών ρολογιών.
Από τη Γη στον ISS με SpaceX
Αφού συναρμολογήθηκε και δοκιμάστηκε στις εγκαταστάσεις της Airbus, το ACES μεταφέρθηκε τον Μάρτιο του 2025 στο Διαστημικό Κέντρο Κένεντι της NASA στη Φλόριντα, όπου οι τελικές προετοιμασίες έγιναν σε συνθήκες απόλυτης καθαρότητας.
Η εκτόξευση είναι προγραμματισμένη για 21 Απριλίου 2025, στο πλαίσιο της αποστολής ανεφοδιασμού CRS-32, με πύραυλο SpaceX Dragon. Μετά την άφιξή του στον ISS, ένα ρομποτικό μπράτσο θα τοποθετήσει το σύστημα εξωτερικά του ευρωπαϊκού εργαστηρίου Columbus.
Μια στιγμή-ορόσημο για την επιστήμη
Το ACES αποτελεί επιστημονικό και τεχνολογικό επίτευγμα υψηλής ακρίβειας και πιθανόν ένα σημείο καμπής στη μελέτη του χρόνου, της βαρύτητας και των θεμελιωδών νόμων του σύμπαντος. Αν οι ερευνητές της ESA καταφέρουν να επιτύχουν τον στόχο τους, τότε θα έχουμε στη διάθεσή μας το ακριβέστερο ρολόι που έχει υπάρξει ποτέ στο διάστημα — και ίσως την πιο καθαρή επιβεβαίωση της θεωρίας της σχετικότηταςπου έγινε ποτέ.
Από την καθημερινή συγχρονισμένη ώρα του GPS μέχρι τη βαθύτερη κατανόηση της φύσης του χρόνου, το ACES υπόσχεται να φέρει τον χρόνο στο επίκεντρο της επιστήμης του αύριο.
[via]
